W 2006 r. Sejm RP ustanowił dzień 14 czerwca Narodowym Dniem Pamięci Ofiar Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych. W przyjętej uchwale, w 66. rocznicę przybycia pierwszego transportu polskich więźniów do obozu koncentracyjnego Auschwitz, posłowie złożyli też hołd wszystkim ofiarom zbrodni nazistowskich.

Pierwszy transport z Tarnowa

14 czerwca 1940 r. do Auschwitz przyjechał transport z więzienia w Tarnowie liczący 728 Polaków. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także niewielka grupa polskich Żydów. Otrzymali oni numery od 31 do 758 i umieszczono ich na okres kwarantanny w budynkach dawnego Polskiego Monopolu Tytoniowego, nieopodal terenu dzisiejszego Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau (pierwsze obozowe numery otrzymali przybyli wcześniej do Auschwitz niemieccy więźniowie kryminalni, którzy objęli stanowiska funkcyjnych). Z 728 więźniów przywiezionych 14 czerwca 1940 r. do Auschwitz wojnę przeżyło 298 więźniów, zginęło 272, a w przypadku 158 los jest nieznany.

Polacy w KL Auschwitz

Według szacunkowych obliczeń do obozu Auschwitz trafiło około 140 tysięcy Polaków, z których blisko połowa zginęła na skutek: głodu, bicia, chorób, niewolniczej pracy, braku opieki lekarskiej, egzekucji przez rozstrzelanie albo zastrzyk fenolu lub w komorach gazowych. Wielu więźniów zginęło już po przeniesieniu do innych obozów koncentracyjnych.

Pierwsze transporty polskich więźniów politycznych trafiły do Auschwitz w czerwcu 1940 r. Polacy ze wszystkich regionów okupowanego przez Niemców kraju kierowani byli do obozu aż do jesieni 1944 r. Do połowy 1942 r. przeważali liczebnie wśród więźniów Auschwitz. Znaczną grupę stanowili wśród nich inteligenci. W obozie więziono również osoby zaangażowane w działalność konspiracyjną, a także aresztowane podczas tzw. łapanek ulicznych, rodziny chłopskie wysiedlone z Zamojszczyzny oraz ludność z objętej powstaniem Warszawy. W Auschwitz przeprowadzano również egzekucje Polaków niezarejestrowanych w obozie, skazywanych na śmierć przez sądy doraźne.

Przez cały czas funkcjonowania obozu część polskich więźniów działała w ruchu oporu, najpierw we własnych grupach, z czasem współpracując z tajnymi organizacjami więźniów innych narodowości. Wielu z nich, po wykryciu ich działalności przez obozowe gestapo, zostało rozstrzelanych lub powieszonych.

13 czerwca uruchomiona zostanie specjalna strona poświęcona więźniom I Transportu: www.pierwszytransport.tarnow.pl

PROGRAM UROCZYSTOŚCI

13 czerwca

Plac Sobieskiego
Wystawa planszowa – I Transport

godz. 11.00 – 18.00
Galeria na dworcu PKP  w Tarnowie
„Przeciw wojnie. 80 rocznica pierwszego transportu do KL Auschwitz”
Wystawa dzieł sztuki współczesnej z kolekcji Małopolskiej Fundacji Muzeum Sztuki Współczesnej, uzupełniona o specjalnie wypożyczone prace oraz archiwalia; prace m.in. Mariana Kołodzieja, Wilhelma Sasnala, Joanny Srebro, Grzegorza Sztwiertni, Józefa Szajny.

godz. 17.00
Uroczystość przy Pomniku I Transportu do KL Auschwitz

godz. 18.00
Uroczysta Msza Święta – Bazylika Katedralna

14 czerwca

godz. 9.00
- Przemarsz ulicami miasta (Pomnik I Transportu, ul. Wałowa, Krakowska, rampa kolejowa)
- złożenie Świateł Pamięci - dworzec PKP w Tarnowie

godz. 9.00 – 16.00
Wystawa „Przeciw wojnie. 80. Rocznica pierwszego transportu do KL Auschwitz”
Galeria na dworcu PKP  w Tarnowie

godz. 12.00
Tarnów 14 czerwca 1940-2020
Impreza okolicznościowa w Amfiteatrze Letnim, przy ul. Kopernika
- kulminacja akcji edukacyjno- popularyzatorskiej Społecznego Komitetu 14 czerwca i UMT pod takim samym  tytułem.
W programie m.in. rozmowy na scenie  z historykami, wspomnienia rodzin i przyjaciół więźniów  I Transportu oraz więźniów pozostałych transportów do Auschwitz a także innych niemieckich obozów koncentracyjnych, prezentacje sylwetek więźniów, projekcje zapisów filmowych wypowiedzi więźniów oraz kilku filmów dokumentalnych  m.in "Koledzy.Portrety z Pamięci" reż. G. Mruszczak i "Raport z Auschwitz" reż. K Brożek, "O godzinie 7:30 wszystko było przeprowadzone" reż. P. Dziża  a także materiałów filmowych kampanii społecznej 14 czerwca.

Poniżej krótki materiał filmowy przygotowany z okazji 80. rocznicy pierwszego transportu Polaków do KL Auschwitz przez Klub Historyczny Contra Spem Spero.